İZMİR KALESİN’DE UYGULADIĞI TAKTİK
Emir Timur, donanması olmamasına rağmen, İzmir Kuşatması sırasında denizden yardım alarak düşmeyen İzmir Kalesini; denize payeler dikip taşla doldurup yardım gelmesini engellemiş ve süvarilerin manevra alanını genişleterek kaleyi düşürmeyi başarmıştır.(1) Halkın moralini bozmak için gece askerlerine bozkurt gibi ulumasını emretmiştir. Bizans başkenti Costantinopol’den gelen destek donanması İzmir limanına yanaşmaya çalışırken Timur, kale surlarından mancınıklar ile içeride öldürdüğü Rodos Şövalyelerinin kellelerini gemilerin içine fırlatmıştır. Bu strateji sayesinde İzmir Kalesini 15 günde tamamen almıştır.(1) Bunu gören Bizans korkudam, Timur’un Costantinopol’e yöneleceği ihtimali düşünmüş ve Timur’a biat etmiş ayrıca surlarına Timur Devleti sancağını dikmiştir. Aragon kralı Marti, İzmir fethinden sonra Timur’a karşı bir Haçlı Seferi yapılmasını önermiştir. Fakat hiçbir Hristiyan devleti buna cesaret edemeyerek teklifi reddetmiştir(2) (biri hariç). Timur, Fransa Kralı IV Charles’in Bizans’a ordu gönderdiğini duyunca üç tabur ordusunu Bizans’a yönlendirmiştir. Bu haberi alan Fransa orduları buna cesaret edemeyip geri dönmüşlerdir.(3)(4)
___________ (1) bkz. “https://www.youtube.com/watch?v=cq3iMSl_7Is” (7.25-8.25)"
(2) H. Moranville, Bizans kaynaklarında Timur.
(3) Albest Waste, Haçlılar Tarihi / Büyük Fırtına Timur.
(4) Jean Paul Roux, Aksak Timur – İslam’ın Kutsal Savaşçısı, çev. Ali Rıza Yalt, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1994, s. 311-319.
HİNDİSTAN’DAKİ FİLLERE KARŞI UYGULADIĞI TAKTİK
Timur’un Hindistan seferi sırasında, ordusunun filleri ilk defa görmesi ve atların fillerden korkması ile birlikte birçok askeri filler altında ezilmişti. Savaş başlamadan bitecekti fakat Timur savaşın ortasında çadırına geçip (bazı kaynaklara göre Kuran okuduğu, bazı kaynaklara göre uyuduğu söylenir) düşüncelere dalmıştı. Aradan bir müddet geçince atının üstüne biner ve “Deve” diye sayıklamaya başlar, ordu komutanları Timur’un ne dediğini pek anlamamıştı. Timur ordudaki bütün develeri alıp birbiri ile zincirlemiştir.(1) Ardından üstlerine yanıcı maddeler koymuş ve fil görünümü vermiştir.(2) Timur, filler tarafından ezilen askerlerine çekilmelerini emretmiştir. Sonra develerin üzerindeki yanıcı maddeleri yakmıştır.(3) Ateşten korkan develer fillerin üzerine doğru koşmuştur. Üzerlerine gelen ateş çemberi üzerine filler, geri dönüp kendi ordusundaki askerleri ezmiştir.(4) Timur bu stratejisi sayesinde ordusundaki develerle düşman fillerine karşı Hialal Taktiği uygulamış ve filleri etkisiz hale getirmiştir. Ayrıca Timur, filleri sadece ateş ile korkutmuyordu. Yenilen ordusuna karşı; üçgen şeklinde, demirden çatallar yaptırıp bunları geceleyin fillerin yolu üzerine attırmıştır.(5) Sabah olup savaş düzeni alınınca Timur; askerlerine geri çekilmelerini emreder.(6) Düşman askerleri ise Timur’u takibe başlar ve demir çatalların atıldığı bölgeye gelir.(7) Bu çatallara basan filler acıdan ürküp geriye dönerek kendi adamlarını ezerler ve onların yenilmelerine neden olurlar.(8)
___________ (1) Clavijo, Kadiz’den Semerkant’a, s. 223.
(2) İbn Arabşah (1986), ‘Acâ’ib el-Makdûr fî Nevâ’ib Teymur, yay. Ahmet Fayız elHımsî, Beyrut, syf. 166-167.
(3) İbn Tagrîbirdî (1956), en-Nucûm ez-Zâhire fî Mulûk Mısr ve’l-Kahire, Matbaa Dâru’l-Kutub el-Mısrıyye, XII, Kahire, syf. 262.
(4) Yüksel, “Arap Kaynaklarında Timur”, Bilig, 31, 2004, s. 91-92.
(5) İbn Arabşah, a. g. e., syf. 164-166.
(6) İbn Hacer (1994), İnbâ’ el-Gumr bi-Enbâ’ el-‘Umr, yay. Hasan Habeşî, II, Kahire, syf. 9-10.
(7) İbn Tagrîbirdî, a. g. e., syf. 262-263.
(8) Yüksel, a. g. e., s. 91-92.
ALTIN ORDA’YA KARŞI UYGULADIĞI TAKTİK
Timur, Terek Nehrinin yakınlarında ordugâhını kurduktan sonra, Altın Orda elçilerini ağırladı. Görüşmeden önce su içtiği kabına geyik kanı dolduran Timur, elçiler ile görüşürken kabından bir yudum aldı ve öksürerek tükürdü.(1) Altın Orda elçileri onun hasta ve ölmek üzere olduğunu zannederek hakanları Toktamış’a bu bilgiyi götürdü. Bunun üzerine Toktamış bu bilgi üzerine oraya gözlem için bir birlik gönderdi. O sırada Timur ordugâhında kadınlara asker kıyafetleri giydirerek ordunun karargâhta olduğu izlenimi vermiştir. Kendisi asıl ordusuyla nehirden dolaşıp Altın Orda ordusunu ve Toktamış’ı hazırlıksız yakalamış ve kolayca yenmiştir.(2)
___________ (1) İbn Arabşah, Tamerlane.
(2) İbn Arabşah, Acaibu’l Makdur.
BÜYÜK ORDULARA KARŞI UYGULDIĞI TAKTİK - I
Timur’un Mâverâünnehir’de güçlendiğini duyan Moğol orduları, Timur Ordusu ile düz bir ovada karşılaşmıştır. Timur, kendi ordusundan kat kat büyük Moğol ordusunu hiç asker kaybetmeden kovalayıp savaşı kazanmıştır. Timur, askerlerinin atlarının arkasına büyük yapraklar ve dallar bağlatarak, koşan atların ortalığı toz dumana katmasını sağladı ve Moğollar’da üzerlerine büyük bir ordu geldiği sanısına uyandırdı. Halbuki o ordu 200 kişilik bir süvari birliğiydi. Timur bu taktiği ile Moğolları kaçırmayı başarmış ve yaptığı savaşı kazanmıştı.(1) Ayrıca bu taktiği Maveraünnehir hâkimi olan İlyas Hoca’ya da yapmıştır. Timur küçük ordusu ile Maveraünnehir’de olan kaleleri kuşatırken hep ortalığı toz ve dumana katar ve kale komutanlarına ordusunun büyük olduğu hissiyatını verir.(2)
___________ (1) Şerefeddün Ali Yezdi, Zafernâme
(2) Özer, “Timur’un Yaptığı İşlere Toptan Bir Bakış”, s. 454.
BÜYÜK ORDULARA KARŞI UYGULDIĞI TAKTİK – II
Timur kendinden büyük olan Moğol ordularına karşı sabah etrafı atları ile toz ve dumana katarken akşam etrafta büyük ateşler yakarak ordusunun büyük olduğunu göstermiştir. Yine İlyas Hoca ile giriştiği bir savaşta bu taktiği kullanmıştır. Beş yerde büyük ateşler yakarak ordusunu büyük göstermiştir.(1) Moğol ordusunu psikolojik olarak yenen Timur az sayıdaki ordusu ile çok sayıdaki Moğol ordusunu rahatlıkla yenmiştir. İlyas Hoca ve Şir Muhammed önderliğindeki Moğol Ordusu ise bu yenilginin ardından bir daha toparlanamamıştır.(2) Ayrıca Timur bu taktiği sadece meydan savaşlarında değil kale kuşatmalarında da kullanmıştı. Alınması güç ve etrafı sarp olan bir kaleyi 300 askeri ile kuşatmıştı. Askerlerine emir vererek kalenin etrafına ateşler ve meşaleler yakmasını söyledi.(3) 300 asker yaklaşık 7 bin meşale yakarak kaledeki 2 bin düşman askerini korkutmuştur. Düşman yakılan bu ateşleri görünce büyük bir ordunun geldiğini düşündü ve kaleyi teslim etti. Timur ise psikolojik olarak çöken kaleyi kolayca fethetmişti.(4)
___________ (1) Barthold, Uluğ Beg, s. 85-86.
(2) Sahibkıran Emîr Timur, Timur’un Günlüğü, s. 44.
(3) Şerefeddün Ali Yezdi, Zafernâme, s. 213.
(4) İbn Arabşah, Bozkırdan Gelen Bela, s. 186.
BÜYÜK ORDULARA KARŞI UYGULADIĞI TAKTİK - III
Timur, elindeki az birlikler ile Gürcistan kalesini almak istiyordu. Bu kale fethi sırasında ise çok kullandığı “Şahbun” denilen bir taktiği kullanmıştır. Kaleyi gizlice çevreleyen Timur gece olmasını beklemişti, kaleye gizlice girip kendisinden kat ve kat büyük olan Gürcü ordusunu gece baskını ile harap edip kaleyi almıştır. Ayrıca bu taktiği 243 kişilik ordusu ile 12 bin kişilik Emir Musa askerlerine karşı uygulamış ve Kars Kalesini düşürmüştür.(1)(2)
___________ (1) Johannes Schiltberger, Türkler ve Tatarlar Arasında 1394-1427.
(2) Timur, Tüzükât-ı Timur, s. 24.
HİNDİSTAN’DAKİ BUZUL DAĞLARINI GEÇMEK İÇİN KULLANDIĞI TAKTİK
Timur, Hint seferi sırasında nehirleri ordusuyla yüzerek geçmişti, 900 km’lik kızgın çölleri yürüyerek geçmişti ama şimdi önlerinde büyük bir dağ vardı ve önce sıcaktan sonra soğuktan etkilenen ordu neredeyse kırılma eşiğindeydi.(1) Timur’un, dağlar çevresinden dolaşarak geçecek kadar zamanı yoktu. Ordu komutanları Timur’a ne yapılmasını sormuştu. Timur ise biraz düşünmüştü. Bu dağları geçmenin bir yolu olmalıydı. Ona göre ordu uçmalıydı! Bunu duyan ordu çok şaşırmıştı fakat Timur bunu söylerken her zaman ki gibi çok ciddiydi. Timur ordusuna dağın zirve kısmına ve oldukları(eteklere) yere büyük kazıklar çakılmasını söyledi. Bu kazıklar birer iple sarıldı ve sepetler bağlanıldı. Ardından ince hesaplamalar ile makara sistemleri kuruldu.(2) İlkel teleferik sistemi kurulduktan sonra Timur, büyük ordusunu sepetlere bindirdi. Ardından ordu yükselerek zirveye çekildi.(3) Bu sistem Hindistan seferi sırasında tam beş kere uygulanmıştı. Bu taktik önce zirveye çıkmak için sonra iki dağ arasından geçmek için ve son olarak eteklere inmek için kullanılmıştı.(4) Timur, sepetler ile dağın eteklerine inerken ordusuna gördüğü tüm ateşe tapan Hintlileri öldürmesini söyledi. Timurlu ordusu oklarını ateşe verip Hintlilere çevirdi. Hintliler yukarından uçarak inen büyük bir ateş ve duman görüntüsü görünce kaçmaya başladı. Timur bu taktiği ile sarp dağları hiçbir asker kaybı olmadan geçmiş ve göğü ateşlerden çıkan duman ile kaplamıştı.(5) Ayrıca Timur, Hindistan seferinde 1 günde 3 muharebe, 1 ayda 20 meydan muharebesi, 1 yılda 24 meydan savaşı ve 13 kale kuşatması kazanıp yedi ayrı koldan sefere çıkarak bir ilki gerçekleştirmiştir.(6)
___________ (1) Betrice Forbes Manz, Bozkırların Son Göçebe Fatihi, s. 277.
(2) bkz. “https://issuu.com/gulsahatalay/docs/hammer_buyuk_osmanli_tarihi_2.cilt”
(3) Gibbons, 1, 65, c. 6, s. 340.
(4) Joseph von Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, c. 2, s. 38.
(5) M. Turhan Tan, Timur, s. 85-90.
(6) Justin Marozzi, İslamın Kılıcı.
GÜRCÜLERE KARŞI KULLANDIĞI TAKTİK
Timur, şehzadeleri ve devlet adamları ile görüştükten sonra 1400 yılında Gürcistan’a gaza yapmaya karar verir. Ordusunu hazırladıktan sonra Giorgi’nin vilayetine doğru harekete geçti. Berda yakınlarına geldikten sonra burada çadır kurdular kısa süre sonra ise Gürcistan önlerine geldiler.(1) Timur her zaman olduğu gibi bu seferinde de teslim ol çağrısı yapar. Bir elçi göndererek Giorgi’ye nasihatlar da bulundu. Timur, Giorgi’ye eğer biat ederse vilayetinin başında kalacağına fakat teslim olmayı reddederse ülkesini geçmişte olduğu gibi tekrar perişan edeceğini söyleyerek haber gönderdi.(2)(3)(4)(5) Giorgi ise elçinin aktarmış olduğu bu sözlere çok sinirlenerek elçiye kötü cevaplar verdi ve ayrıca Timur’un dininin barbar olduğunu söyledi. Timur bu yanıtlar karşısında ordusuna Giorgi’nin vilayetine girmesini emretti. Bunun üzerine Gürcüler dağlara kaçıp sığınmaya başladılar. Çünkü bu halk evlerini ve savaş alanlarını sarp olan tepelere ve mağaralara yapmışlardı.(6)(7)(8) Gürcüler tarih boyunca bu taktiği uygulayarak ve yükseklik avantajını kullanarak birçok orduyu perişan etmişlerdi. Sırada Timur’un ordusu vardı. Timur’un askerleri bu mağaralara çıkmaya çalışırken Gürcüler bu mağaralardan oklar yağdırarak orduya zayiat vermeye başladılar. Bunun ardından Timur, Gürcü ordusunu etkisiz hale getirmek için çareler düşündü. Biraz düşündükten sonra çareyi bulmuştu. Askerlerine gizlice mağaraların üstüne çıkmalarını emretti. Ardından sepetler ve uzun ipler ile askerlerini mağaraların üstünden sarkıttı. Mağaralara giren Timurlu askerler, Gürcü ordusuna ateşli oklar ve mızraklar ile neft attılar.(9)(10) Böylece mağaranın içinde büyük yangın çıkarttılar. Dumandan dolayı boğulan Gürcü askerleri, dışarı çıkarak düzenlerini bozdular ve Timur’un ordusuna yem oldular. Giorgi ise Timur’un askerleri tutsak edip kaleyi aldığını duyunca kaçtı. Bu sıralarda ise Gürcü büyükleri ve âlimleri Timur’un yanına gelerek aman dilediler.(11)(12)
___________
(1) Mîrhvand, Ravzatu's-Safa, c. VI, Tahran 1336, s. 345.
(2) Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, Çev. Necati Lugal, Ankara 1987, s. 256.
(3) Şerefaddin Ali-i Yezdî, Zafernâme, yay. Muhammed Abbasî, c. I, Tahran 1336, s. 172.
(4) M. Brosset, Histoire De la Georgie, Par. I., S. Petersbourg 1849, s. 665.
(5) Minorsky, "Tiflis", İA, c.XII/I, Eskişehir 1987, s. 270.
(6) W.E.D. Allen, A History of The Georgian People, London 1971, s. 124.
(7) M. Brosset, a. g. e., s. 665.
(8) Nizamüddin Şâmî, a. g. e., s. 257.
(9) Şerefaddin Ali-i Yezdî, a. g. e., s. 173.
(10) N.Berdzenişvili-S.Canişia, Gürcistan Tarihi (Başlangıçtan 19. Yüzyıla kadar), Türkçeye Çev. Hayri Hayrioğlu, İstanbul 1997, s. 200.
(11) Nizamüddin Şâmî, a. g. e., s. 257. (12) Şerefaddin Ali-i Yezdî, a. g. e., s. 174.
